(شاه و فرح،) زندگی و اتاق مشترک نداشتند آخرین
شاه و فرح، زندگی و اتاق مشترک نداشتند آخرین
دکتر یعقوب توکلی,تاریخ معاصر,زندگی مشترک شاه و فرح
دکتر توکلی درابتدا در مورد فرح پهلوی گفت: بحث فرح نه به عنوان همسر شاه بلکه به عنوان یککانون جدی فعالیت در حوزه فرهنگ، بسیار حائز اهمیت است که گستردگی بحث پهلوی اول ودوم باعث شده است که کمتر به این موضوع پرداخته شود.
ازدواج اول محمدرضا شاه با پادشاه مصر در راستای سیاست های انگلستان بود
به گفته اینکارشناس مسائل تاریخی، محمد رضا شاه پهلوی در طول حیاتش سه بار به صورت رسمیازدواج کرد.ازدواج اول او با شخصی به نام«فوزیه»دختر پادشاه مصر بود که بعد از سفراو به اروپا در سنین جوانی صورت گرفت که دوام چندانی هم نداشت. این ازدواج درزمانی صورت گرفت که سیاست انگلستان، ایجاد پیوند خانوادگی در بین کشورهای زیر سلطهی خودش بود. توکلی در این مورد افزود: با برقراری چنین ازدواج هایی، انگلستان بهدنبال تثبیت موقعیت خود در منطقه بود. وی ازدواج دختران رضا شاه با سران مملکتیرا نیز در راستای حفظ روابط سنتی سلطنت دانست که بعد از پایان سیطرهی انگلستان بر کشورهای منطقه، در جنگ جهانی دوم، همهی این روابطدچار فروپاشی میشود.
بحران نداشتنفرزند پسر برای ولیعهدی شاه
به گفتهی یعقوبتوکلی، چند سال بعد از جدایی محمدرضا شاه از فوزیه، او با «ثریا اسفندیاری»، که یکزن دو رگه ایرانی، آلمانی بود ازداوج کرد. پس از گذشت مدتی از ازدواج شاه با ثریا،فرزندی برای گرفتن عنوان «ولیعهد» متولد نشد و این درحالی بود که حاصل ازدواج قبلیشاه نیز فقط یک دختر به نام «شهناز» بود.فرزند پسر برای خانواده سلطنت که نیاز صد در صدی به ولیعهد داشت بسیار حیاتی بود .به همین سبب اختلافات و مسائلی در دربار به وجود آمد که حاصل آن جدایی ثریا از شاهبود.
دربار برای حفظآبروی سلطنت اقدام به خرید فیلم های همسر سابق شاه کرد
به گفتهیتوکلی ثریا بعد از جدایی از شاه به بازیگری در سینما روی آورد. پس از ایفای نقشثریا در چند فیلم سخیف، دربار برای حفظ شانیت سلطنت، تمام فیلم های او را از عواملو تهیه کنندگان فیلم به قیمت گزاف به شرط عدم پخش خریداری کرد . عوامل فیلم بعد ازفروختن فیلم به دربار، علی رقم تعهد بهعدم پخش، فیلم ها را تکثیر نمودند و از فروش آنها نیز سود زیادی به جیب زدند.
توکلی در نشستسوژه یابی از تاریخ معاصر ادامه داد: محمد رضا شاه پس از جدایی از ثریا مدتی مجردماند و دربار به دنبال یافتن همسری برای او تلاش میکرد تا اینکه فرح وارد زندگیپهلوی دوم شد. وی افزود: در خصوص چگونگی آشناییفرح با شاه نقل های مختلفی وجود دارد که البته این نقل ها پیوندها واشتراکاتی با هم دارند؛ مانند این موضوع که فرح دانشجوی هنرهای زیبای دانشگاهسوربن بوده است و برای درخواست موضوعی به «جهانگیر تفضلی»، سرپرست دانشجویانایرانی در اروپا مراجعه میکند. تفضلی پس از بی توجهی به فرح، که فردوست از آن بهعنوان «نپسندیدن» یاد میکند، او را به «اردشیر زاهدی» ارجاع میدهد. زاهدی همبرای حل مشکل و یا انگیزهی دیگر او را به شاه معرفی میکند .
روابط فرح بانامزد سابقش هیچگاه قطع نشد
بنا بر گفتهیدکتر توکلی، در اینکه انگیزهی اولیهیدیدار فرح با محمد رضا شاه، چه بوده است، نقل های زیادی شده است. یکی مانند فردوستانگیزههای غیر اخلاقی دخیل دانسته و دیگری هم مثل زاهدی معرفی فرح برای ازدواج باشاه به شهناز دختر پادشاه را دلیل ملاقاتمعرفی کرده است. نکتهی جالب توجه در زمان پیشنهاد ازدواج شاه به فرح، نامزد داشتنفرح دیبا بود. نامزد او شخصی به نام «بهادری» فردی با گرایشات چپ بود همچنین خودفرح نیز از اعضای کنفدراسیون ایرانی دانشجویانچپ در فرانسه بود.
توکلی ادامهداد: با همه ی این اوصاف فرح به پیشنهاد محمدرضا جواب مثبت میدهد و نامزدیش رادر ظاهر را با بهادری به هم میزند اما رابطه او با نامزد سابقش و تیم چپگرایهمراهش هیچوقت قطع نمیشود.
فرح پهلوی تنهایک «ماشین زایمان» برای دربار پهلوی نبود
این کارشناسمسائل تاریخی در ادامهی چهارمین جلسهی نشست سوژه یابی از تاریخ معاصر گفت: وقتیفرح دیبا از یک دانشجویی که نیازمند کمک بود به ملکهی ایران تبدیل شد، با خریدهایسرسام آور و ایجاد تجملات فراوان وارد مرحلهی جدیدی از زندگی شد.
وی ادامه داد: فرح به سال 1339 اولین فرزند پسرشاه را به دنیا آورد و پس از آن نیز چند فرزند دیگر حاصل این ازدواج بود.
توکلی در خصوصفرح پهلوی افزود: چیزی که مشخص است نقش فرح پهلوی تنها یک «ماشین زایمان» برایدستگاه پهلوی نبود.
کتاب دخترم فرحاز زبان تاج الملوکی که مرده بود
توکلی درادامه بحث در پی نام بردن از کتاب مشهور «دخترم فرح»، این کتاب راحاصل داستان پردازی طیفی در زمان انتشار کتاب دانست که برای شخصیت های پهلوی خاطرهسازی میکردند.به عنوان مثال در کتاب ذکر شده خاطراتی از زبان مادر شاه بیان میشود حال آنکه تاج الملوک در آن زمان اصلا در قید حیات نبوده است. این طیف در حدودپانزده سال قبل با ربط دادن برخی مسائلواقعی به خیال پردازی های خود دنبال مقاصد تجاری بودند. کتاب دیگری که از این گروهنوشته شده است خاطرات نسبت داده شده به عباس خان، آبدارچی شاه است در واقع یک کپیبا زاویه دید متفاوت از اثر قبلی است که اجازه نشر به آن داده نشد .
چگونه موقعیت فرحدر دربار تثبیت شد
توکلی در پاسخبه سوال یکی از حاضران، در مورد اینکه آیا ناشران کتاب «دخترم فرح» ، صرفا مقاصداقتصادی داشتند، گفت: قطعا در این کتاب انگیزه های سیاسی هم دخیل بوده است و ما میبینیمنویسندگان این کتابها، دائما به اشخاص و احزابی مانند فردوست، طوفانیان، سرلشکرقره باقی، حزب رستا خیز،شرکت های نفتی و... حمله می کنند و همهی آنها به جز شاهو فرح در این امر مقصر شناخته میشوند. لذا به نظر میرسد که انگشت اشاره فرح پایاین کار هست و از تاثیرات آن حمایت میکنند. وی همچنین افزود: این آثار، در باباثرگذاری و تاثیر سیاسی قابل بررسی هستند، اما از لحاظ تاریخی سندیتی ندارند.
به گفتهیتوکلی دیر به دنیا آمدن ولیعهد در شرایطی که هر آن امکان ترور و از بین رفتن شاهوجود داشت موقعیت فرح را بیش از پیش در دربار تثبیت میکرد . فرح هم با تاسیس دفتراختصاصی از این موقعیت استفاده میکرد. او با توجه به آشنایی با فضای فکری وادبیات غربی به دنبال ارتباط گیری با شخصیت های موثر فرهنگی برای رسیدن به اهدافخود بود. به همین سبب است که در حوزه ی همکاران فرح، اشخاصی مانند شاعران،نویسندگان و تحصیلکرده های در غرب، دیده می شود.بنا بر سخن این مورخ، یکی از کسانیکه می توان به عنوان نمونهی همکار با فرح از او نام برد «دکتر حسین نصر» است کهحدود بیست سال در خدمت فرح بود.
عضویت برخی شخصیتهای چپ در ساواک
ارتباط فرح باچپ گرایان در دربار موضوع دیگری بود که دکتر توکلی به آن اشاره کرد و در این خصوصگفت : محمود جعفریان، محمود قطبی و لیلیامیر ارجمند اشخاص چپی بودند که در این زمان مقامات اصلی فرهنگی در کشور بودند.
وی در ادامه گفت: در دوران پهلوی دوم ارتباط باچپ گراها به چند صورت وجود داشت، اولین آنها سواک بود، که با ارتباط گیری با برخیشخصیت های چپ آنها را به خدمت گرفته بود تا از مخاطرات آنان جلوگیری کند. پرویزنیکخواه که موسس حزب توده در ایران بود را می توان از مهمترین مدیران چپ ساواک دانست.
توکلی دومین حلقه ی ارتباطی با چپگرایان رااسدالله علم عنوان کرد که با ارتباط با نویسندگان و شخصیت های دانشگاهی چپگرا بهدنبال نفوذ در آنها بود که «رسول پرویزی» نویسنده داستان عینک از جملهی آنهاست.
به گفتهیتوکلی سومین حلقهی سوم ارتباط با شخصیت های مارکسیست، «امیر عباس هویدا» بود، کهدر کابینه ی او چندین نفر توده ای وجود داشت.که وقتی بعدها به حضور وزرای چپ درکابینهی او اعتراض شد او گفت: من سه وزیر توده ای دارم که بهتر از بقیه کار میکنند.
گرایشات ضد دینیدربار در زمان فرح بیشتر از گذشته بود
جریان چهارمارتباط با مارکسیست ها بنا بر سخنان توکلی، جریان فرح بود که با پدید آوردن بسترقدرت، فرصتی برای حضور چپ ها در دربار پدید آورده بود. بنا بر سخنان دکتر توکلی بخشی از دلیل پر رنگبودن نقش اجتماعی فرح در دربار به این دلیل بود که محمدرضا تمایل داشت او را بهاین امور مشغول کند تا در کارها و روابط نا مشروع شاه دخالتی نکند. این مساله درکتاب خاطرات اسدالله علم زمانی که او وزیر دربار بوده است نوشته شده است.
موضوع دیگریکه در این نشست مطرح شد، مساله روشنفکری در شخصیت فرح بود، به گفتهی دکتر یعقوبتوکلی وقتی از روشنفکری در دورهیشاه صحبت می کنیم ناخوداگاه ذهن به سمتفرح به عنوان یک فرد سکولار با افکار اورپایی متبادر میشود. توکلی با اشاره بهاین موضوع که غالب تحصیلکرده های در فرانسهی آن زمان افکاری سکولار و ضد دینیداشتند این موضوع را در دربار پهلوی در زمان فرح بسیار شدید تر از زمان قبل اودانست . به همین خاطر است که در زمان او ترویج هیچ حوزهی فرهنگی، دینی جز در چندمورد محدود مانند تعزیه خوانی در جشن 2500 ساله دیده نمیشود و حتی مخالفتهایی باآنها نیز دیده میشود که چیزی جز بستن چشم در مواجه با فرهنگ مردمی ایران نبود.
نقش فرح درایجاد جریان هنری غربی، در ایران سوژهی بعدی مطرح شده از سوی دکتر توکلی بود کهدر این مورد به معماری غربی، مراکز هنری که در این زمان ساخته شد اشاره نمود.
توکلی ادامه داد: در جریان جشن هنر شیراز نیزاین ترویج هنر غربی مغایر با هنر اسلامی را نیز می بینیم که از با دستور فرح اجرامیشد. به گفته ی این استاد دانشگاه، شیوهی عملکرد فرهنگی و هنری فرح یکی از دلایل ورود جامعهی عادی ایران به مبارزهبا رژیم پهلوی بود که این اقدامات را مغایر عرف خود می دانست.
ماجرای خرید شیرخشک مخصوص حیوانات برای نوزادان بیمار ایرانی
به گفته یدکتر یعقوب توکلی، فرح پهلوی سعی میکرد به حوزه هایی که محمدرضا پهلوی از دخالتدر آن عاجز بود، وارد گردد و آن امور را عهده دار شود. یکی از این موارد، سفر فرحبه شهرستان ها بود که هدف آن جبران خلا حضور مقامات سیاسی در جامعه بود. اینکارشناس مسائل تاریخی اقدامات این چنینی را یک پروژهی تبلیغاتی برای حفظ سلطنتدانست که مردم در آن اهمیتی نداشتند. وی در تایید این موضوع به نقل قولی از «مینوصمیمی» اشاره کرد. توکلی ادامه داد: دراین نقل قول آمده است که در جلسه ای به ریاست دکتر «لقمان ادهم» قرار بر اقدامخیرخواهانهی تهیه شیر خشک برای نوزادان بیمار شد که برای این نیاز اعلام مناقصه یبین المللی شد. بعد از ارسال قیمت ها توسط شرکت ها، یکی از آنها که قیمت پایینتری از بقیه داشت به عنوان برندهی مزایده اعلام شد نکته جالب اینجاست که این شرکتاعلام کرده بود این شیر خشک مصرف انسانی ندارد و برای حیوانات تهیه شده است. صمیمیمی گوید: وقتی همه حاضرین با وجود اطلاعاز این عمل غیر انسانی با مزایده موافقبودند من این توافقنامه را امضا نکردم، به همین خاطر به ساواک احضار شدم و به منگفتند شما حق ندارید با ارادهی اولیا حضرت مخالفت کنید.
موضوع دیگریکه در این نشست مطرح شد، بحث پیگیری فرح براینایب السلطنه شدن بود. توکلی در این خصوص گفت: فرح با احساس اینکه شاه دراواخر عمر خود به سر میبرد، بسیار تلاش میکرد تا خود را در جایگاه حقوقی نایبالسلطنه بودن بنشاند. موضوع ابتلای شاه به سرطان که فقط شاه، فرح و پزشکان او درجریانش بودند او را در این مسیر بیشتر ترغیب میکرد اما وقوع انقلاب اسلامی به اواجازه نداد تا به آرزوی دیرینه اش برسد.
شاه و فرح، زندگیو اتاق مشترک نداشتند
توکلی در موردروابط فرح و شاه، این رابطه را دارای مشکلاتی عنوان کرد و در این مورد به خاطرهیدیگری از مینو صمیمی اشاره کرد که می گوید: سفیر ایران در قاهره برای شاه یک کاخمجلل در مصر ساخته بود که شاه بعد از بازدید اتاق مشترکش با فرح با عصبانیت رو بهاسد الله علم میکند و می گوید: «این سفیر پدرسوخته چه می گوید؟» سفیر با تعجب ازاینکه کاری نکرده است بعد از نیمه کاره رها شدن بازدید به دست و پای علم میافتد کهاو بگوید سفیر چه خبطی کرده است و علم به او می گوید که تو بعد از سالها که وزیرتشریفات دربار بودی نمی دانستی که شاه و ملکه اتاق و زندگی مشترک ندارند؟
23 تا 30 میلیارددلار به همراه حجم عظیم اشیا عتیقه در اختیار فرح
به گفتهیتوکلی با وقوع انقلاب اسلامی، هیمنهی فرح و شاه در هم شکست هر چند فرح تلاش زیادیبرای اختلال در انقلاب میکند.از جملهی این تلاش ها سفر او به عنوان نمایندهیشاه به آمریکا بعد از روی کار آمدن کارتر برای به دست آوردن تایید او بود. توکلیافزود: فرح در این زمینه موفق شد زمینه های سفر شاه به آمریکا را بدست بیاورد ونظرکارتر را نسبت به شاه تغییر دهد. این استاد دانشگاه اقدام دیگری که بعد از اینماجرا توسط فرح دیبا با هدف ایجاد اختلال در انقلاب انجام شد را سفر او به نجفبرای دیدار با «آیت الله خویی» دانست. سفر فرح برای همراه سازی علما و روحانیت علیرغم تبلیغات اشخاصی مانند سید حسین نصر با شکست مواجه شد تا جایی که در روایت خودنصر هم مشخص است که آیت الله خویی حتی به استقبال آنها هم نرفت.
بنا بر سخنانیعقوب توکلی، فرح بعد از انقلاب و مرگ شاه بسیار گوشه گیر شد و ما تا مدتها از او فعالیت سیاسی جدی نمیبینیم. نمایندهی خاندان پهلوی در این دوره رضا پهلوی و مقامات فراری رژیم پهلوی هستند.وی ادامه داد: این انفعال تا سالهای اخیر که فرح پروژهی جدید را کلید زد ادامهداشت.نقش سالهای اخیر فرح پهلوی با تثبیت منابع مالی آنها آغاز شد منابعی که دراسناد بین 23 تا 30 میلیارد دلار همراه با حجم عظیم اشیا عتیقه اعلام شده است. ایناشیا توسط دو هواپیمای همراه شاه از کشور خارج شد که متاسفانه تا کنون هیچ پیگیریدر نظام حقوقی بین المللی برای بازگرداندن این اشیا صورت نگرفته است.
باید منتظر موجگسترده تاریخ نگاری پهلوی از ناحیه ی فرح باشیم
به گفتهیتوکلی، فرح در سالهای اخیر سعی در ارزش گذاری و احیای عصر پهلوی داشته است که خودرا با بیان خاطرات در نقش یک مورخ معرفی میکند. این تلاش ها در سرمایه گذاری وتاسیس شبکهی «من و تو» و ساخت بعضی فیلم هامانند «از تهران تا قاهره» و «انقلاب 57»دیده می شود. فرح در این برنامه ها انقلاب را یک فاجعه معرفی میکند که همهیدربار جز خودش و شاه در آن مقصر بودهاند .
دکتر یعقوبتوکلی در پایان بحث سوژه یابی از تاریخ معاصر، گفت: معتقدم باید منتظر موج گستردهای از تاریخ نگاری پهلوی از ناحیه فرح و تشکیلات آن چه در قالب نوشته و چه در قالبتصویر باشیم.
